Doğu Anadolu Bölgesi

Doğu Anadolu Bölgesi

En büyük coğrafi bölgemizdir. Kuzeydoğuda Gürcistan, Ermenistan, Nahcivan, güneydoğuda Iran ve Irakla sınır komşusudur.

FABRIKALARI: Çimento, şeker, yağ-peynir, şarap, sigara, dokuma ve iplik fabrikaları vardır.

TARIM ÜRÜNLERI: Tahıl, patates, pirinç, şeker pancarı, tütün, kaysı, şeftali, üzüm ve benzeri ürünler üretilmektedir. Hayvancılık da bölgenin önemli bir geçim kaynağıdır.

NEHIRLERI: Dicle, Fırat, Aras, Murat ve Karasu bölgenin önemli akarsularıdır.

GÖLLERI: Van ve Çıldır gölleri.

DAĞLARI: Ağrı, Nemrut, Süphan. Ağrı, 5165 metre ile ülkemizin en yüksek dağıdır. Ağrı, Avrupanın da en yüksek dağıdır.

OVALARI: Malatya ve Muş ovaları önemlidir.

ŞEHIRLERI: Ağrı, Bitlis, Bingöl, Elazığ, Erzurum, Erzincan, Hakkari, Kars, Malatya, Muş, Tunceli ve Van’dır.

TURIZM: Kars ve Erzurum çevresi kış sporları yönünden önemlidir. Harput ve Van dolayları eski uygarlıklardan kalma eserler bakımından önemlidir. Van gölü dolayları  görülmeye değer yerlerden birisidir.

Kuzey Anadolu dağlarıyla güneydoğu Toroslarının çevrelediği  Doğu Anadolu Bölgesi, Türkiye’nin en yüksek bölgesi olup, batıya doğru gidildikçe daralarak tepesi batıda, tabanı doğuda olan bir kaba üçgen meydana getirir. Türkiye yüzölçümünün % 21′ e yakın büyük bir bölümü  bu bölgededir. Başlıca Yukarı Fırat, Erzurum-Kars, Yukarı Murad-Van ve Hakkari olmak üzere dört alt bölüme ayrılır.
Doğu Anadolu bölgesi,sınır üzerinde yükselen dağlarla Iran topraklarından ayrılır ve batıya gidildikçe alçalarak orta Anadolu’ ya bağlanır. Bölge yüksek yaylalar, ovalar, tek ve sıra dağlarla çevrilidir. Doğu-batı doğrultusunda uzanan üç dağ sırası bölgeyi baştan başa takip eder. En kuzeyde lavlarla kaplı Erzurum-Kars Yaylası üzerinde yükseklikleri 3000m civarında olan Munzur Dağı ile başlayan bu ikinci dağ sırası Palandöken, Karasu ve Aras dağlarını takiben Ağrı Dağında son bulur. Türkiye’nin en yüksek dağı olan Ağrı Dağının yüksekliği yaklaşık 5137 m ve hemen yanındaki Küçük Ağrı dağının ise 3896 m dir.En güneydeki üçüncü sırada Güney Doğu Toroslar bulunur. Güney Doğu Torosların en yüksek yerini, 4168 m’lik yükseklikleriyle Cilo Dağındaki Reşko Tepesi meydana getirir. Van Gölü havzasının doğusunda ise sönmüş birer volkan olan yaklaşık 3542 m’lik Tendürek, 4434 m’lik Süphan, Nemrut ve Hakan Dağları bulunur. Süphan dağı, Türkiye’nin ikinci yüksek dağıdır.
Karasu-Aras sırasıyla Güneydoğu Toroslar arasına Murad bölgesi denir. Bu bölgenin en yüksek yerini yaklaşık 3250 m’ lik Bingöl Dağı teşkil eder. Doğu Anadolu bölgesinde ortalama yüksekliği 1800-2000 m olan Ezurum-Kars Yaylasından başka başlıca havza, ova ve yaylalar şunlardır: Van Gölü Havzası, Erzurum Ovası, Pasinler Ovası, Iğdır Ovası, Malazgirt, Muş,Çapakçur, Uluova ve Malatya ovaları.

Bölgenin önemli dağları
Büyük Ağrı Dağı (Ağrı)……………………..5137 m
Cilo Dağı (Hakkari)……………………………4116 m
Süphan Dağı (Van)…………………………..4058 m
Küçük Ağrı Dağı (Ağrı)…………………….3896 m
Sat Dağı (Hakkari)………………………….3811 m
Karadağ (Hakkari):………………………….3752 m
Başet Dağı (Van)…………………………….3684 m
Mengene Dağı (Van)………………………..3412 m
Ispiriz Dağı (Van)…………………………….3668 m
Tendürek DAğı (Doğu Beyazıt)…………..3360 m
KEsiş Dağı (Erzincan)……………………….3549 m
Murad Dağı (Van)…………………………….3510 m
Nemrut Dağı (Van)…………………………..2828 m
Cudi Dağı (şırnak)…………………………….2114 m
Bölgenin önemli akarsuları:
Fırat ve Dicle: Bu bölgede doğarlar. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde akarak sınırlarımızdan çıkarlar.
Aras: Bingöl Dağlarından doğar.Iran topraklarında Hazar Denizine dökülür.Türkiye’deki uzunluğu 548 km’ dir.

Bölgenin önemli gölleri: Van GölüYüzölçümü: 3712 km2, Çıldır Gölü: 115 km2, Erçek Gölü: 98 km2, Hazar Gölü: 86 km2, Nazik Gölü: 48 km2, Balık Gölü: 34 km2, Hazapin Gölü: 14 km2, Arın Gölü: 13 km2, Nemrut Gölü: 12 km2
Kenarları dağ sırası ile kuşatılmış, Türkiye’nin 1/5 lik yüzölçümüne sahip en geniş coğrafi bölgedir. Yer şekilleri ve iklim özelliklerinin etkisiyle 4 bölüme ayrılmıştır. Bunlar Yukarı Fırat Bölümü,  Erzurum-Kars Bölümü, Yukarı Murat-Van Bölümü ve Hakkari Bölümüdür.

Yer şekilleri

Bölgenin coğrafi özelliğini veren  yükseltinin fazlalığıdır. Yüksekliği 3000 metreyi aşan, doğu-batı yönlü uzanan birbirine paralel dağ sıraları ve bu dağlar arasında yer alan çöküntü ovaları ile yüksek platolar önemli yer şekilleridir.

Dağlar : Bölgeyi kuzeyden çevreleyen Karasu-Aras Dağları ile güneyden çevreleyen Güneydoğu Toroslar, Şerafettin Dağları, Hakkari Dağları Türkiye’nin çatısını oluşturan önemli dağ sıralarıdır. Volkanik arazinin en geniş yer kapladığı bölgedir. Ağrı, Süphan, Nemrut ve Tendürek başlıca sönmüş volkanlardır.

Ovalar : Bölgenin düzlükleri kuzeyde, Erzincan, Tercan, Erzurum, Iğdır çöküntü ovalarıdır. Iğdır ovası, 800 metre ile bölgenin en çukur yeridir. Güneyde ise Elbistan, Malatya, Elazığ, Bingöl ve Muş çöküntü ovaları yer alır. Yüksekova ve Başkale ovalarının yüksekliği 2000 metreden fazladır. Bölge, kuzeydeki ve güneydeki çöküntü ovaları boyunca uzanan fay hatlarıyla, Türkiye’nin önemli bir deprem bölgesidir.

Platolar  : Doğu Anadolu’da akarsularla yarılmış, çevresine göre alçakta ve yüksekte olan değişik platolar bulunmaktadır. Fırat ve kollarınca parçalanmış Uzunyayla, Erzurum-Kars platoları başlıcalarıdır.

Akarsular ve Göller

Akarsular : Bölgede yer alan Aras ve Kura nehirleri Hazar Denizi’ne dökülür ve kapalı havza oluştururlar. Dicle, Fırat ve kolları olan Karasu ile Murat nehirleri bölgenin en önemli akarsularıdır. Bölge akarsularının rejimi düzensizdir. Kar erimeleri ile beslendiklerinden yazın suları kabarır. Yatak eğimleri fazla olduğundan hidroelektrik potansiyelleri fazladır. Van Gölü havzası Türkiye’nin en geniş kapalı havzasıdır.

Göller

Göl bakımından Türkiye’nin en zengin bölgesidir. Volkanik set gölü olan Van Gölü Türkiye’nin en büyük gölüdür. Suları sodalı olan gölde feribot taşımacılığı yapılır. Diğer önemli gölleri; Erçek, Çıldır, Aktaş (Hazapin), Hazar, Balık, Haçlı ve Nemrut gölleridir.

Iklim

Bölgenin denize uzak ve yüksek olması nedeniyle karasal iklimin etkisi görülür. Çok geniş bir bölge olması ve yükseklik farklarına bağlı olarak iklim özellikleri farklılaşır. Erzurum-Kars Bölümü kış mevsiminin en soğuk geçtiği, ortalama sıcaklıkların  en düşük değerler gösterdiği yerdir. Burada yaz yağışları fazladır. Yukarı Fırat Bölümü daha güneyde yer alması ve yüksekliğin azalması nedeniyle bölgenin sıcaklık bakımından en elverişli yeridir. Kış yağışları fazla olur, yaz mevsimi ise kurak geçer.

Doğal Bitki Örtüsü

Bölgede orman örtüsü tahrip edilmiş olup, genellikle antropojen bozkırlar görülür. Kars-Sarıkamış Yöresi’nde sarıçam ormanları yer alır. Bingöl ve Tunceli çevresinde meşe ormanları yer alır. Yüksek kısımlar ile Erzurum-Kars Bölümü’nde gür çayırlar ve otlaklar bulunur.

Nüfus ve Yerleşme

Türkiye’nin en seyrek ve Güneydoğu Anadolu’dan sonra en az nüfuslu bölgesidir. Doğum oranı çok yüksek olmasına karşın çok göç verdiğinden nüfusu azdır. Bölgenin dağlık olması, iklim özellikleri ve terör olayları göçleri artırıcı etki yapmaktadır. Kentleşme oranı düşüktür. Bölge nüfusunun büyük bölümü Yukarı Fırat Bölümü’ndeki ovalarla, Iğdır Yöresi’nde toplanmıştır. Erzurum, Erzincan, Malatya ve Elazığ bölgenin en kalabalık merkezleridir.

Iller: Ağrı, Ardahan, Bingöl, Bitlis, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Hakkari, Iğdır, Kars, Malatya, Muş, Şırnak, Tunceli, Van

Ekonomik  Özellikler

Tarım

Bölgenin yüksek ve engebeli olması nedeniyle tarım alanları oldukça azdır. Bunlar daha çok tektonik kökenli oluklar ve platolarda yer alır.  Malatya, Erzurum, Elazığ, Iğdır, Muş, Bingöl ve Erzincan ovaları en çok ekim yapılan alanlardır. Karasallığın şiddetli olması nedeniyle 2000 m’nin üstünde tahıl tarımı yapılır. Tarım ürünü çeşidi az olan bölgede buğday, arpa, şekerpancarı ve patates başlıca tarım ürünlerini oluşturur.

Tarım Ürünleri
Pamuk : Iğdır ve Malatya ovalarında yetiştirilir.
Tütün : Muş, Bitlis ve Malatya’da ekimi yapılır.
Tahıllar : Buğday Malatya, Elazığ, Erzurum-Pasinler ve Horasan ovalarında yetiştirilir. Buğdaya göre daha az sıcaklık isteyen arpa ise Kuzeydoğu Anadolu platolarında yetiştirilir.
Şekerpancarı : Sulanabilen tarım alanlarında yetiştirilir.
Sebze : Lahana ve patates Erzurum-Pasinler ve Horasan ovalarında yetiştirilir.
Meyve : Kayısı yoğun olarak Malatya’da sulanabilen alanlarda, özellikle Fırat ve Tohma kıyılarında yetiştirilir. Ayrıca Malatya, Elazığ ve Erzincan’da dut üretimi yapılır. Akarsu boylarında elma bahçeleri bulunur.

Hayvancılık : Hayvancılık tarıma göre daha çok önemlidir. Nedeni iklim koşullarının olumsuzluğu ve tarım alanlarının azlığıdır. Erzurum-Kars Bölümü’nde yaz yağışları ve gür otlaklara bağlı olarak büyükbaş hayvancılık, diğer bölümlerde ise küçükbaş hayvancılık yapılır. Hayvancılık mera hayvancılığı şeklinde yapılır ve verim azdır. Hakkari ve Kars yörelerinde arıcılık önemlidir.

Ormancılık: Türkiye ormanlarının %7’si bu bölgededir. Bölge ekonomisinde ormancılık önem taşımaz.

Madenler ve Enerji Kaynakları: Doğu Anadolu Bölgesi’nde volkanik arazi yaygın olduğundan maden çeşidi boldur.
Madenler : Bölge maden ve enerji üretiminde ilk sırayı alır. Bölge krom, demir, bakır, kurşun, kaya tuzu, barit, oltu taşı, manganez yatakları işletir.
Krom : Elazığ’da Alacakaya (Guleman) Havzası, Türkiye’nin en büyük krom çıkarım alanıdır.
Demir : En çok bu bölgede çıkarılır. Sivas-Divriği, Malatya-Hekimhan, Hasançelebi, Çetinkaya havzalarında çıkarılır.
Bakır : Elazığ Maden, Diyarkbakır-Ergani havzasında çıkarılır. Bakır üretiminin yarısını bu bölge sağlar.
Enerji Kaynakları : En önemli linyit yatağı Afşin-Elbistan Havzası’ndadır. Kalorisi düşük ve rezervi bol olan linyitler Afşin-Elbistan termik santralinde kullanılır.
Enerji Üretim Tesisleri : Hidroelektrik üretiminin en fazla olduğu yerdir. Fırat üzerinde Keban, Karakaya ve Tercan barajları ile Kars’taki Arpaçay önemli hidroelektrik santralleridir. Afşin Elbistan termik santralinde linyit kömürü yakılarak elektrik üretilir. Enerji tüketiminin en az olduğu bölgedir.

Endüstri: Başlıca endüstri tesisleri şunlardır :
Şeker : Erzurum, Malatya, Erzincan, Elazığ, Ağrı, Muş, Van-Erciş
Süt Ürünleri : Kars
Et Ürünleri : Van, Erzurum, Elazığ
Sigara : Malatya, Bitlis
Pamuklu Dokuma : Malatya, Erzincan
Fosfat : Sivrice-Elazığ
Ferrokrom : Elazığ
Kurşun : Keban

Ulaşım: Kışların sert ve uzun geçmesi, arazinin dağlık olması ulaşımı güçleştirir. Bölgede doğu-batı yönünde uzanan tektonik oluklar ve akarsu vadileri ulaşım açısından kolaylıklar sağlamaktadır. Dağlık Hakkari Bölümü ulaşımın en zor sağlandığı yerdir. Diğer bölümler kara ve demiryolu ile iç bölgelere bağlanmıştır. Ayrıca hava yolu ile ülkenin bir çok kentine ulaşım sağlanmaktadır.
Turizm: Ulaşım güçlüğü ve konaklama tesislerinin yetersizliği nedeniyle turizm gelişmemiştir. Dağcılık, kış turizmi, ve doğal güzellikleri açısından önemli bir potansiyele sahiptir. Nemrut Kaldera Gölü, Van Gölü, Gürlevik ve Bendimahi çağlayanları ilgi çeken doğa güzellikleridir. Doğu Beyazıt’taki Ishakpaşa Sarayı, Kars’taki Ani Harabeleri, Erzurum ve Ahlat’taki Selçuklu eserleri önemli tarihi zenginliklerdir.

Bölgenin Ülke Ekonomisindeki Yeri: Aşağıda bölge ekonomisinde önemli yer tutan ürün ve ekonomik faaliyet türlerinin listesi verilmiştir.
Kayısı, Şekerpancarı, Tahıl, Tütün, Süt, Et, Yapağı, Hayvancılık, Bakır, Demir, Krom, Manganez, Linyit

UYARI : Bölgede halkın ana geçim kaynağı tarımdır. Daha çok madencilik ve hayvancılığa dayalı sanayi kolları yer alır. Ulaşımın güçlüğü endüstrinin gelişmesini engellemiştir.